Versos e Aloumiños: ENCONTRO NA LIBRARÍA CON AGUSTÍN FERNÁNDEZ PAZ

Segue a chover pero chove menos.

O de onte foi unha loucura. Caeron 92,8 l/m2 e o dioivo anegou rúas, parques, prazas e provocou o caos na cidade.

Vigo. Xoves, 16 de outubro. (Foto Faro de Vigo)

Aproveitando a mínima tregua (chove, eh!) saín facer unhas cousas que tiña pendentes. Rematadas as obrigas, entrei (como non!) en Librouro. É ben coñecida a miña necesidade de entrar nas librarías e esta está a tres minutos da miña casa. Paso por alí case todos os días.

Tiña na man unha novela curta de Xabier Quiroga, estaba a follear os libros de poesía e, ao erguer a cabeza, vexo onda min a Agustín Fernández Paz. Saíra mercar algo e entrou para comprar o último libro publicado recentemente do seu admirado José Ángel Valente. Trátase de Palais de Justice editado por Galaxia/Gutemberg. Deille unha sentida aperta. Quero moito a Agustín. Persoa de trato exquisito, crítico, honesto, culto, auténtico. E un grande escritor. E falamos dese libro de Valente.

Agustín Fernández Paz

Sempre que sae o nome do escritor ourensán, é imposible non lembrarse de Agustín. Merco dous exemplares do seu magnífico libro A viaxe de Gagarin, para que llelos dedique aos meus fillos que tanto agarimo lle teñen. Senta e falamos de literatura e da vida mentres escribe fermosas palabras para eles.

Curioso! Fixámonos na mesa que esta á nosa beira e vemos, fóra do seu lugar habitual, tres antoloxías de Valente. Incrible. Aínda que teño a súa obra, collo a antoloxía de Alianza e tráioa comigo.

Aproveito que a teño, ábroa e leo este poema:

ESTA IMAGEN DE TI

Estabas a mi lado

y más próxima a mí que mis sentidos.

Hablabas desde dentro del amor,

armada de su luz.

Nunca palabras

de amor más puras respirara.

Estaba tu cabeza suavemente

inclinada hacia mí.

Tu largo pelo

y tu alegre cintura.

Hablabas desde el centro del amor,

armada de su luz,

en una tarde gris de cualquier día.

Memoria de tu voz y de tu cuerpo

mi juventud y mis palabras sean

y esta imagen de ti me sobreviva.

Agradézolle a Agustín o seu recordo para esa xeración, bautizada por Manuel Bragado como a “Xeración Lamote”, no seu discurso en Trasalba ao recibir o Premio da Fundación Otero Pedrayo na súa XXXII edición. E agradézolle especialmente que se lembrase de min. Véñenme á cabeza as duras loitas nas aulas que tivemos que sufrir (si, sufrir) para cambiar as cousas no ensino todos aqueles mestres e mestras concienciados de que había que rachar moldes e vicios.

Actividade no Colexio Trabenco.

Non había nada. Todo ulía a alcanfor. Non había axudas. Eras mal visto. Había que ler libros con experiencias avanzadas, centradas en Cataluña (Rosa Sensat), nalgún centro de Madrid (Trabenco) ou no estranxeiro. Coñecer a Rodari e ler a súa gramática da fantasía foi todo un acontecemento; algo que te sacudiu ben forte e que che amosou novos camiños.

Conferencias, cursiños, talleres, xuntanzas. Semellabamos axentes clandestinos. Creábanse colectivos (houbo ben deles), saían con moitísimo esforzo revistas, intercambiabamos materiais e experiencias. Queriamos unha escola que corrixise as desigualdades sociais, sen discriminacións e que procurase descubrir as potencialidades que o ser humano posúe.

Exposición de poesía na Biblioteca Rosa Sensat

Aí comezou toda unha maneira de enfocar o ensino. Aí comezou a inclusión do libro literario nas aulas, as bibliotecas de aula, as bibliotecas de centro, a necesidade de que escribisen os alumnos/as dende prismas motivadores, os encontros cos autores e autoras…

A nosa biblioteca, un proxecto ilusionante, comezou a funcionar con libros agasallados por libreiros amigos, comerciais e con volumes mercados por min mesmo. Saíume caro o proxecto, pero non me arrepinto o máis mínimo. Unha biblioteca que eu coordinaba e que levaban rapaces e rapazas de 6º, 7º e 8º de EXB. Toda unha experiencia.

Os nosos comezos. Biblioteca sen andeis. Libros sobre pupitres. Moita ilusión.

Véñenme á mente todas esas actividades realizadas en soidade no meu centro. Merquei unha cámara fotográfica “decente” para facer diapositivas, un proxector, unha pantalla, libros de diversas idades. Pedía títulos prestados aos libreiros amigos, aos representantes das editoriais para fotografar e para facer exposicións para que o alumnado se achegase a un tesouro que había que descubrir.

Xornadas coa presenza de libreiros, editores ou autores no colexio. Xuntanzas cos pais (mellor dito, coas nais) para ensinarlles aqueles libros de diferentes formatos, tipos de letra, contidos, ilustracións… segundo as idades, que comezaban a aparecer nas librarías.

A poesía e a narración nas aulas, a animación á lectura, a creación de espazos para gozar coa palabra escrita, á marxe dos libros de texto. Estes eran un complemento importante, sobre todo aqueles aos que lles daban un enfoque distinto ao habitual.

Reuníame unha vez á semana con rapaces e rapazas que levaban dentro o verme da poesía e creamos o CLAP (Club de amigos da poesía), onde escoitabamos cancións con letras coidadas, liamos poemas, coñeciamos poetas e escribiamos versos e versos cunha ilusión sen límites.

E, claro, que dicir da loita na introdución do galego nas aulas? Diante da incomprensión de tanta xente, do seu menosprezo polo noso idioma.Doridos polas clases de galego dadas en castelán, polo descoñecemento da literatura que tiñamos: Rosalía, Celso Emilio, Neira Vilas, Curros, Manuel María…), pola nula axuda das institucións educativas, o labor fíxose durísimo. Pero o entusiasmo e a ilusión non minguaban e levabamos adiante o noso barco. Tocabamos moitos portos, nos que enchiamos as nosas bodegas para continuar coa travesía.

Que tempos aqueles!

E ademais escribiamos libros, recitabamos, visitabamos escolas e dabamos cursiños formativos para compañeiros/as que se interesaban por estes temas. Cantos levo dados na miña vida! E que pouco recoñecemento e motivación por parte daqueles que tiñan a obriga de dalo. En fin.

Pois algunhas destas cousas foron o centro da conversa con Agustín. Díxome que todo isto non se sabe. Que a xente descoñece esta parte da historia do ensino en Galicia. Que moito tivemos que inventar e imaxinar para que houbese un verdadeiro cambio pedagóxico.

Certo. Por iso reflicto aquí algúns (houbo moito máis) recordos. Foi o encontro co de Vilalba o que mo trouxo á memoria escenas vividas en tempos de miseria, que diría o poeta.

Agustín en Trasalba

Agustín Fernández Paz, no seu discurso, refírese ás razóns que a Fundación Trasalba achegou para outorgarlle este recoñecemento e, referíndose ao xurado, afirma:

“Destacan o traballo educativo e o labor de normalización da lingua, e personifican en min o esforzo colectivo dunha xeración de persoas que tiñamos entre 20 e 35 anos cando Franco morreu. Por iso quero salientar que aquí non só estou eu; o meu labor non sería nada sen a dos grupos onde desenvolvín a miña actividade. A traxectoria das e dos docentes da miña xeración non se pode entender sen os colectivos que fomos formando, para debater, intercambiar experiencias e materiais… e tamén para saber que non estabamos sós, para sentírmonos parte dun movemento que tentaba transformar profundamente a educación.

Guiábanos unha evidencia: o sistema educativo funcionaba mal, era profundamente antidemocrático, estaba esclerotizado, e había que cambialo. Había que entrar de xeito decidido, enfrontándose ás prácticas autoritarias, á inxustiza, ao dogmatismo, á ignorancia e ao inmobilismo. Porque a renovación pedagóxica, se é verdadeira, é unha práctica transformadora. Nace para cambiar as cousas, para cambiar as mentalidades, para cambiar o mundo” (…)

Ufff! Chegado a este punto, deixo o discurso, tan lúcido e necesario, e pregúntome se non estaremos volvendo atrás. Se non haberá que facer unha nova “renovación pedagóxica. Ai, Wert, Wert!! Se os profesionais do ensino (non todos, xaora) non se estarán acomodando máis do debido.

O que si afirmo é que, en xeral, ese espírito renovador diminuíu bastante. Alá eles.

Despídome de Agustín, non sen antes falar de Patrick Modiano (el comprou Villa triste) e da última novela de Landero. Aconséllame Zapatillas rotas, de Xabier Quiroga. Coméntolle que xa a merquei e dime: Vaiche gustar. Unha nova aperta pon remate a este feliz encontro.

Saíndo Agustín pola porta, volvo a abrir a antoloxía e leo outro poema de Valente, na súa honra.

LA POESÍA

Homenaje a Rosalía de Castro

Se fue en el viento,

volvió en el aire.

Le abrí en mi casa