A luz das palabras (14) Paco Martín

Paco dedicando un libro na súa casa. Con Susi, Ánxela e Alba

O primeiro libro que lin de Paco Martín custoume 280 pesetas no ano 1982. O seu título: Muxicas no espello. Estaba editado por Edicións Xerais de Galicia, na súa colección Ventobranco. Sorprendeume e gustoume. Eran como minirrelatos de carácter poético e crítico. Ilustrado por Xoán Balboa (como non!), Carlos Casares, no limiar, facía alusión a unha novela, No cadeixo, “que o revelara como un dos narradores  máis orixinales, finos e sensibles da literatura galega moderna.” Casares lía moi ben e no ano 1983 saíu a nova edición, editada por Galaxia, merqueino e fiquei impresionado. No momento que escribo isto, estou a relelo. Paco Martín escribe de marabilla. E faino nun galego con recendos da fala popular, cunha linguaxe moi rica e moi ben empregada. É quen de contar a miudeza da vida, iso si, dun xeito irónico, como é el, e artellar novelas enxeñosas que permiten, tanto á xente nova coma aos adultos, saborear a boa literatura sen adxectivos. Iso aconteceu, por exemplo, con Das cousas de Ramón Lamote (Ed. Galaxia/SM. O barco de vapor). Para min foi a constatación dun feito: estabamos diante dun dos grandes escritores da nosa literatura.  Esta obra, protagonizada por un profesor de chairego, resulta moderna. É de lecturas múltiples e faise atractiva  para calquera clase de lector.Nela, mestúranse personaxes fascinantes que se moven entre a fantasía e a realidade, o humor, a tenrura e a ironía con que o autor "agasalla" a esta sociedade nosa. Con esta obra, gañou o Losada Diéguez en 1985 e o Premio Nacional de Literatura, un ano despois. Eu vexo a Paco Martín coma un discípulo de Cunqueiro e Fole, que logo atopa a voz de seu e consegue facer unha literatura de moita calidade. Posúe unha voz literaria fonda, que non pasa inadvertida , que che fai volver a cabeza e abrir os seus libros para gozar deles.  Pura literatura escrita que, ademais, provoca verdadeira delicia escoitar parágrafos oralmente. Paco é un gran contador de historias. Como é na súa vida cotiá. Paco é unha persoa amable, aberta e agarimosa.  Escribo libros porque é algo que me resulta divertido e, ademais, axuda a facer amigos.Palabras que podemos ler en “Cando o autor fala de si” no seu libro Sevando I , rei do mundo enteiro (Ed. Xerais. Col. Merlín) e que definen con claridade o seu carácter. Paco é, ademais, un home simpático, un gran conversador, dos que case non quedan, que che fai rir coa morea de anécdotas que conta, inventa ou reelabora. A min, paréceme das persoas máis honestas que atopei no mundo da literatura. Coñecelo foi un pracer. Compartir con el camiñadas por certos treitos do Camiño de Santiago, algo gozoso. Admíroo moito e quéroo, como quero a Ánxela, a súa dona, todo un exemplo de discreción e dozura.Pero levo moitísimo tempo admirándoo. Non podo expresar aquí a ledicia que significou  para min editar, na compaña dos meus colegas, o seu libro Lembranza nova de vellos mesteres, número dos da colección Árbore, alá polo ano 1988. Mais non debemos trabucarnos. Paco Martín é inflexible contra todo o que atenta contra a dignidade do ser humano. Contra o que fere. Contra a necidade.E quero dicir, ademais, que houbo máis vida despois de Ramón Lamote. Máis títulos, unha chea de colaboracións en xornais, revistas etc.  e un segundo libro, magnífico, co profesor de chairego anos despois.Tampouco non me esquezo dun libro que utilicei moito, ¿que cousa é cousa...? Libro das adiviñas. (Ed. Galaxia.1985), un dos libros máis completos que lin nunca sobre esta mostra da tradición oral. Paco Martín é un home que che alegra a vida cando estás con el, que nos abriu a súa casa para que compartísemos con eles un anacos da súa vida, que nos levou por Lugo e nos contou vivencias moi curiosas.

E antes de que leamos o texto, Saberes, que nos deixou para Versos e aloumiños, publicado, no seu momento en El Progreso, na súa columna habitual, permitídeme que remate con tres faíscas, con tres muxicas no espello que me permitiron coñecer e admirar a Paco Martín hai ben de anos.

A MULLER

A muller que foi á feira para vender ovos, namorouse do rapaz que vendía bonecos de madeira. Pro decidiu esquecelo. Non quería máis fillos.

O PARVO

Os homes da taberna berrábanlle ao parvo para que non fose de noite polas fragas. 

Dicíanlle:
- Vaite comer o lobo.

Ó parvo gustáballe o viño e non tiña medo do lobo, porque o parvo non razoaba.

Pro  tiña medo dos homes da taberna.

O POETA 

O rapaz sentouse e dispúxose a escribir unha poesía.

Levaba un bó pedazo pensando no que quería decir.

Colleu o lápiz e puxo:

"A la sombra callada de un suspiro la encontré..."

Roeu no lápiz; prendeu un pitillo e xa non fixo máis porque comenzou a pensar nas oposicións a policía segredo.

 

                                                         

Con Antonio onda o recordo da homenaxe que a AELGA lle fixo en xuño de 2012

                                

                                Saberes 

                                                                                             

            Non é esta a primeira vez que aproveito aquí algunha das anécdotas protagonizadas polo Felipiño, aquel cativo miúdo e espelido de enormes e expresivos ollos claros, que coñecín na miña estrea como mestre de escola rural e do que tanto eu aprendín. Del e mais das súas compañeiras e compañeiros, que aqueles eran tempos de familias numerosas e aulas (?) ateigadas. O Felipe do que falamos aínda non fixera os seis anos, que era daquela a idade mínima regulamentada para que lle fose permitido o ingreso no ensino primario, pero estaba xa na escola –e non era o único- polo que hoxe poderiamos chamar razóns sociolaborais e a súa espontaneidade e dilixente entrega ao traballo axudaba a aledar o ambiente e mesmo servía de estímulo a outros alumnos.

Un día, a pouco de comezar o curso e sendo xa á tardiña, entrara o pequeno no único comercio da aldea, que tamén era taberna e algo pousada, na procura dun mandado que lle encargara súa nai. Había alí dúas mulleres que viñeran mercar algo e sete ou oito homes que xogaban á baralla e falaban da vendima. Un deles dirixiuse ao cativo: “Oi Felipiño, seica xa vas á escola.?” “Vou”, e na voz coñecíaselle certo orgullo. “E logo xa saberás moito?”, insistiu o paisano. O neno cavilou uns segundos antes de contestar: “Si señor, sei... Agora, se queres que che conte verdade, o que si que sabe é o mestre, ese sábeo todo...” Riron os alí presentes e sorrín eu, que escoitaba desde a cociña onde estaba a escribir algunhas cartas. Despois, para o meu asombro, non houbo máis comentarios e, ao parecer, todos tomaran a inocente afirmación do pequeno con absoluta naturalidade. Ninguén mellor ca min podía comprender o enganado que o rapaz estaba, pero como nunca souben como había facer para desenganalo sen que ningún dos dous quedara desencantado, acabei esforzándome todo o posible por parecer que si, que el tiña algo de razón e facerme así merecente do seu respecto e, de paso, tamén do dos demais.

Asistimos aos intentos que se están a facer para situar aos mestres no espacio social preciso para que as cousas do ensino marchen mellor do que actualmente están e vólveme á memoria a anécdota aquela. Non sei que foi de ti, amigo Felipiño, pero non creo enganarme moito se supoño que os dous estamos a pensar que esa mesma sociedade que agora se lamenta foi a encargada de decidir que hoxe todo dios saiba máis que o que o mestre sabe para así dispoñer atallos nun camiño que, para ben ser, cómpre andar enteiro.

Tamén, estou seguro, ambos os dous lle desexamos toda a sorte do mundo a canto se faga para que todo isto mellore e sabendo sempre que estas non son cousas que se poidan amañar se cada quen decide labrar o seu propio eido.

Con Xabier P. DoCampo, unha parella inigualable.

      

 Grazas, Paco. Por aquí se vos quere moito

.