 |
| Edurne Baines, a editora de Belagua, presenta o acto. |
Rematou o
periplo do libro “Detrás del horizonte” por Galicia.
Iniciárase en Vigo con Manuel Veiga como presentador maxistral,
seguiu en Santiago, sendo Armando
Requeixo quen puxo a súa palabra intelixente sobre el, e o día 11 de xuño,
na Coruña, Francisco X. Fernández Naval falou
coa brillantez que o caracteriza sobre esta historia de historias, que nos fala
da dor dos seres humanos en situación límite á que os leva a guerra.
 |
| Con Noa e Susi |
A da Coruña, na libraría Arenas, foi una presentación
entrañable. Compartir momentos intensos con persoas coma a nosa filla Noa, coma Xulio García Rivas ou os meus admirados e queridos Xoán Babarro e Ana Mª Fernández produciume un pracer inmenso. Ese vén sendo, dende
hai ben anos, un dos obxectivos que me marquei cando decidín escribir
literatura.
As palabras posúen moitos significados complexos,
pero tamén unen. Conseguen artellar discursos contraditorios, pero tamén crean
espazos de afectos que emocionan.
As palabras, xaora, non son inxenuas, nin
inocentes pero utilizadas con agarimo convértense nun bálsamo do que precisamos
os seres humanos sensibles.
 |
| Fernández Naval fala de "Detrás del horizonte". |
E un bálsamo para os asistentes resultou a intervención de Chisco Fernández
Naval. Palabras ditas dende a sensibilidade polo ser humano. Palabras
denunciadoras dos conflitos bélicos que están a desangrar a nosa terra e aos
que non se lles ve solución. Palabras agarimosas, libres, vivas sobre a
literatura e sobre “Detrás del horizonte” que chegaron moi fondo.
Grande escritor total. Un poeta con quen me
identifico plenamente. Un dos narradores máis interesantes da literatura
galega. Un estudoso da nosa cultura,
ensaísta de prestixio que abre as portas da universalidade sabendo, iso si, de
onde vén e a onde quere chegar.
 |
| Chisco, Antonio, Ana María, Susi e Xoán. |
Foi un luxo que falase do meu libro como o
fixo. Agradézollo moi sinceramente.
E a xenerosidade
de Chisco Fernández Naval (estou gozando moito coa súa novela Cita
co aire) permite que Versos e aloumiños poida publicar as
palabras da presentación.
Grazas, mestre, por todo.
 |
| Estar con Chisco, un pracer. |
PRESENTACIÓN
“DETRÁS DEL HORIZONTE” DE ANTONIO GARCÍA TEIJEIRO
LIBRARÍA
ARENAS. A CORUÑA. 11 DE XUÑO DE 2015.
Non hai moito
que coñezo a Antonio García Teijeiro. Xuntáronnos os libros. Agora, dende hai
dous anos imos construíndo, día a día, unha amizade entrañable e fecunda,
fundamentada, sobre todo, en correos electrónicos, con encontros esporádicos,
de cando en vez, arredor de amigos comúns.
Eu sempre
admirei a Antonio García Teijeiro. Coñecíao como lector. O primeiro libro del
que lin foi “Paseniño, paseniño”, publicado nunha colección no que tamén
había un título meu.
Valoro moito
os escritores que son quen de escribir versos que engaiolan aos nenos. Na
sinxeleza aparente dos versos rítmicos e rimados, cheos de luz e que xogan a
ser canción, está, para min, boa parte do ser do poema, a súa esencia, o seu
valor primeiro. Cando iso se fai ben, o resultado resulta insuperable e,
ademais, ten a virtude de captar o interese e a atención do máis crítico dos
públicos.
Antonio é
unha referencia da literatura infantil e xuvenil en Galicia e fóra dela. Proba
disto son as publicacións noutras linguas e os premios acadados, como o Pier
Paolo Vergerio da Universidade de Padua.
 |
| Universidade de Padua |
Pero tamén
escribe literatura para adultos, velaí, por exemplo os títulos: “Parolando
coa vixencia” e “Presenzas marcadas”. Sobre o primeiro volverei máis
tarde.
Antonio
alimenta con dedicación, xenerosidade, delicadeza e constancia, dende hai
moitos anos, o seu blog ou páxina persoal “Versos e aloumiños”, visitado
dende moitos países do mundo, algúns con conflitos bélicos, e que xa superou as
130.000 entradas.
Amigo dos
amigos, Antonio mantivo intensa relación con persoas ás que segue admirando e
querendo, como Rafael Alberti ou Celso Emilio Ferreiro e a súa dona Moraima. E
quero, aínda, salientar outras referencias que alimentan os seus días: o amor
por Bob Dylan e por Paco Ibáñez, e a paixón polo cine, polo jazz e polo Celta.
Algo de todo isto hai neste libro.
 |
| Bob Dylan |
“Detrás
del horizonte”, agora publicado en castelán pola editorial Belagua,
seguindo a tradución de Alba Piñeiro Estévez, en colaboración co propio autor,
foi publicado previamente en galego, co título “Trala liña do horizonte”,
no ano 2002. Naquela primeira entrega, o texto acompañábase de ilustracións de
Andrés Meixide. No limiar da actual edición Antonio explica como naceu este
libro. Durante anos gardou nunha carpeta fotos de guerra, de guerras. Co tempo
ese material requiriu textos. Unha selección da colección de imaxes serviron de
base para que Meixide realizase as ilustracións daquela primeira edición da
editorial Tambre.
 |
| Ricardo Grobas |
Agora,
Antonio incorpora fotografías de Ricardo Grobas, que foron tomadas no ano 1997,
en Albania, durante unha operación humanitaria na que participou o exército
español. Isto levou a Antonio a modificar en parte a estrutura do libro,
cambiando as ilustracións primeiras, baseadas na colección de fotografías,
polas imaxes de Grobas, que ademais levan, cada unha, un pé de foto,
transformándose así, tamén elas, en material narrativo.
Debo dicir
que este é un libro necesario, e quixera que ese fora o titular destacado desta
miña achega de hoxe. Semella que vivimos nunha sociedade segura, coas nosas
cousas e os nosos problemas, claro está, como sucede en todas as sociedades
humanas; pero sentímonos seguros, convencido de que o mal, particularmente a
guerra, sucede sempre detrás da liña do horizonte.
Eu son dunha
xeración que non viviu a guerra. Porén, medrei con ela, porque a guerra forma
parte da memoria máis intensa da miña nai e ela sempre considerou que nós, miña
irmá e máis eu, debiamos saber, estar advertidos, porque o mal existe e axexa.
Antonte
martes, aquí, na Coruña, un grupo de amigos do pintor sirio Ali Ali, convocamos
unha poxa da obra do artista, tamén sirio, Ahmad al Hammoud, que é amigo do
noso amigo, e xa sabedes o que se di: os amigos dos meus amigos... Ahmad vivía
na súa cidade, no norte de Siria, Dair-az-Zawr, bañada polo Éufrates. Vivía
alí, nese fértil crecente onde naceu o mundo que coñecemos, alleo á guerra, con
seus. Pintaba e conseguía vender a súa obra en Damasco e nos países árabes máis
prósperos. De socate, e sen saber moi ben como, a guerra prendeu no corazón de
Siria. Hoxe a súa cidade, practicamente destruída, está ocupada polo exército
do Estado Islámico. Ahmad coa súa familia: os pais xa maiores; as súa cuñadas,
viúvas dos seus irmáns mortos por causa do conflito, e os seus 14 sobriños,
conseguiron fuxir, non sen enfrontar múltiples perigos. Atoparon refuxio no
campamento de Harran, na provincia turca de Sanliurfa, xunto con outros 250.000
refuxiados. Non teñen recursos. Con algunhas obras que conseguiu levar canda si
e enviarlle a Ali Ali, fixemos a poxa o martes. Seguramente Ahmad e os seus
vían a guerra como un eco que lles chegaba dende detrás do horizonte.
Dicía que “Detrás do horizonte” é un libro
necesario porque hoxe o número de conflitos bélicos no mundo é incontable. Hai
quen din que nunca foi tan grande o censo das guerras, grandes unhas, máis
pequenas outras, pero tráxicas e dolorosas todas. Trinta e oito millóns de
desprazados fóra dos seus países pola guerra, número semellante aos provocados
da II Guerra Mundial, número que non inclúe os millóns de desprazados
interiores. Deses, once millóns son consecuencia dos conflitos de Siria, Irak,
Ucrania e Afganistán. Guerras espalladas polo mapa do mundo. Unhas de calado
maior, outras menor. Velaí una apunte: Oriente Medio, guerra enquistada entre
Israel e Palestina, conflito que data de 1948; Afganistán, unha guerra sobre
outra; Somalia; Pakistán, que ten varias frontes abertas no seu territorio;
Yemen; Nixeria; Siria; Libia, Irak; Sudán; Mali; Ucrania; Cachemira; Birmania;
o estado de Indonesia coa etnia Papúa; Uganda; Congo; China no Tíbet; Etiopía;
Colombia; Perú; México que vive a guerra entre narcos, exército, policía e as
denominadas milicias de auto defensa. A isto hai que sumar que países da OTAN
participan con misións militares, en varios destes conflitos, polo que tamén
poden ser considerados países en guerra. O outro día lía as declaracións dun
mozo saharauí, queixándose de que carecían dun líder que fose quen de levalos á
guerra contra Marrocos. Algo temos que ver nós con ese conflito invisible, pero
latexante, que temos aí, ao lado.
Detrás da
liña do horizonte?
Para alguén
da sensibilidade e o compromiso de Antonio García Teijeiro, un escritor
contemporáneo, que vive no mundo e que observa o que acontece, a guerra sempre
foi elemento de preocupación, e así aparece recollida na extensión da súa obra.
Xa en “Paseniño, paseniño”, ese libro ao que
me refería antes, no que Antonio dialoga con Rosalía de Castro a partir dos
versos da poeta: “paseniño, paseniño/ vou pola tarde calada/ de Bastabales
camiño”, Antonio facíase unha
pregunta nun dos poemas, que por certo, feito música por Paco Ibáñez, está
incorporado, en galego, ao seu repertorio. Velaí a pregunta de Antonio, que non
sendo de guerra exactamente, pode ser de preocupación pola fame, polo medio
ambiente, pola inxustiza e por que non?, pola guerra. Pregunta aberta,
polisémica, digamos, que amosa desacougo e preocupación por ameazas que axexan:
Que ocorre na terra?/ Que ocorre, rapaz?/ Se son pesadelos,/ eu quero
espertar.
Antonio, como
xa dixen, foi moi amigo de Celso Emilio Ferreiro. Celso Emilio tamén escribiu
da guerra. Non sei se lembrades aquel poema de “Longa noite de pedra” titulado o Soldado: Chegaron ás aforas da cidade/ cubertos de borralla e de cansancio./ O
teniente berróu, “alto, ¿quén vive?”;/ na inmensa soedá nasceron nardos./ O
silencio da noite estrelecida/ era un longuísimo camiño branco./ As
cartucheiras ían tintintín,/ decían, tintintín, marcando o paso...”.
 |
| Celso Emilio Ferreiro |
Nese
poema no que Celso Emilio conta a historia de Xorxe, un labrego obrigado a
loitar, lemos: “De súpeto, nos límites
lonxanos do horizonte/ fitóu o reprandor dunha cidá en chamas/ semellante a un
remoto mencer amarelo...”. Consciente ou inconsciente, hai algo no libro de
Antonio, acaso un eco, que me fai lembrar este poema de Celso Emilio e as súas
imaxes. O narrador que en “Detrás do
horizonte” conta a historia do rapaz desertor, semella preguntar, aínda que
sen chegar a facelo nunca, o mesmo que pregunta o poeta no poema: “Xorxe, meu vello amigo:/ ti que estás cos
que sofren a historia/ i en contra dos que a escriben:/ ¿cómo fuches parar á
tropa?”
Será por iso,
que Antonio, no libro no que rende homenaxe ao poeta de Celanova, titulado “Chove nos versos”, escribe:
Choven balas
Seres
berran
Arden
vilas
Queiman
leiras
Caen
nenos
Chora
a terra
Xeme
o pobo
Pingas
negras
Cicatrices
Dor
vermella
Destrucción
Chuvia
cega
Berros
tristes
Dor
marela
Choven
balas
e
miseria
Noite
fría
Tristes
guerras
Nace
o medo
Chora
a terra
Outra das
referencias de Antonio é Bob Dylan; de feito, unha das citas iniciais do libro
é del. Dylan é músico a quen a guerra nunca deixou indiferente: How many times must the cannonballs fly/
before they are forever banned? (Cantas veces deben voar as balas dos
canóns, antes de seren prohibidas para sempre). E Antonio, no libro titulado “Petando nas portas de Dylan”, inclúe
este poema, que semella complementar o anterior e seguramente nos dous atopamos
elementos esenciais dos que forman parte do libro que hoxe presentamos:
Non vexo o ceo
nin
vexo o mar.
Sinto
que a néboa
está
a medrar.
Vexo
fusís.
Oio
disparos.
Vexo
uns rapaces.
Nenos
soldados.
Vexo
os seus ollos.
son
de metal.
Dor
nas facianas.
Anxos
do mal.
Nenos
da fame.
Nenos
raptados.
Nenos
sen lazos.
Nenos
forzados.
Seres
feridos.
Nenos
roubados.
Vítimas
frías.
Nenos
soldados.
Que
alguén te salve.
E en “Parolando coa vixencia”, lemos:
Á dereita, ronseis de
fío.
Á esquerda, espadas
ergueitas.
Ó norte, as frías
olladas.
No medio, asubíos de
morte.
Hai máis
referencias á guerra e á violencia noutros libros de Antonio. Pero quizais o
anterior abonda como proba da preocupación que el sente por este xinete
apocalíptico. Nós, agora, debemos regresar a “Detrás del horizonte”.
A partir
dunha historia empregada como fío argumental, “Detrás del horizonte” conta un total de 19 situacións que acontecen
a persoas individuais ou colectivas, e que teñen como vínculo común, a guerra.
Un rapaz
vestido de uniforme, cun macuto ás costas, sucio e temeroso, decide desertar.
Xa vos dicía que hai nel algo do Xorxe de Celso Emilio. O rapaz de Antonio
busca a paisaxe que está máis alá do horizonte, nun xogo inverso ao que vivimos
nós como lectores, porque el vén do corazón da guerra, mentres que nós, cando
lemos, imos cara el dende o territorio da paz, da nosa paz. Nós imos na
descuberta da desolación; el procura regresar do inferno, e fala do que viu.
Camiñando
chega a unha casa abandonada. É noite e necesita descansar. A casa está ás
escuras. Prende a lanterna e entra. Tras unha inspección ocular, comprobando
que non hai alí ninguén que lle poida facer mal, descubre, repousando contra
unha madeira, unha carpeta azul. Ábrea e dentro atopa uns papeis escritos e
ordenados por grupos, cada grupo prendido cun clip a unha fotografía. Senta e
coa luz da lanterna empeza a ler. Velaí o que a min me parece que ten unha
construción semellante a unha peza de jazz: dende unha harmonía rítmica básica,
a historia do rapaz que foxe da guerra e le, desenvólvense pasaxes, as 19
historias vinculadas coas fotos, cada unha coa súa peculiaridade rítmica e
plástica, coa súa propia tensión, para volver sempre ao fío argumental
primeiro, a noite do rapaz e a súa propia historia.
Outra das
paixóns de Antonio que eu vexo reflectida aquí, é o cine. Na miña opinión está
moi presente, quizais non de maneira
explícita, pero si como recurso técnico que deixa constancia do amor de Antonio
por este xénero. Porque hai momentos nos que a narración se orienta como
perfecta secuencia cinematográfica, narrada con tensión, ás veces dende o ollo
da cámara, seguindo a técnica empregada por Stanley Kubrik en “Chaqueta metálica”, o ollo da cámara
por diante. Así sucede cando o rapaz deixa de ler, apaga a lanterna porque
escoita pasos arredor da casa e axexa a noite dende a fiestra; ou cando o grupo
de rapaces se achega xogando polo camiño a unha mina agochada; ou cando a
rapaza bate coas mans contra o aceiro do tanque, ou cando os cativos lanzan
pedras contra os vehículos blindados... rapazas e rapaces, nenas e nenos,
porque as 19 historias prendidas con clips ás imaxes de Ricardo Grobas, están
contadas dende a perspectiva das criaturas que máis padecen a violencia, aínda
que, por veces, os acompañen as nais, os pais ou os avós.
 |
| Stanley Kubrick |
O final do
libro é un canto de esperanza. Alguén ve ao rapaz desertor, días despois, camiñando
cara un posible horizonte de paz. A guerra, así, sitúase nun paréntese que vai
dende os artigos 38 e 39 da Convención dos dereitos do neno, aprobada pola
Asemblea Xeral das Nacións Unidas en 1989, que figura como unha das citas
iniciais, e que se incumpre cada día en todos e cada un dos conflitos que
mencionei, ata ese capítulo final que se abre cara a luz, acompañando ao rapaz
desertor que procura, detrás da liña do horizonte, a calor dos sorrisos, a
vida, a paz, e que descubre que nunha guerra todos son perdedores.
Quizais por
ser historia de guerra contada dende a perspectiva da infancia, Antonio, na
dedicatoria, como esconxuro, introduce a Libby, a súa neta que el soña
andoriña.
E como final,
Antonio propón unha chiscada. A última fotografía presenta a un grupo de
rapaces albaneses co sorriso nos labios, malia a guerra e o intento de
exterminio. Un deles sostén na man un acendedor co escudo do Celta de Vigo. O
Celta, o fútbol, outras das paixóns de Antonio, paixón esta que só é posible
vivir nunha sociedade en paz e que podería axudar a construír un mundo mellor,
sempre que non estea administrada dende a corrupción, que non sendo guerra, si
vén sendo outro rostro do demo.
Francisco X.
Fernández Naval
 |
| Chisco, Antonio, Edurne, Susi, Xulio e Alba Piñeiro, a tradutora. |
