 |
| J. Antonio Labordeta (Foto Cristina Grande) |
As persoas comprometidas da nosa
xeración coñecemos, respectamos e quixemos sempre a José Antonio Labordeta. Foi este home un cantautor modélico que,
coa súa voz rexa, nos foi achegando a Aragón. Un lugar con moitas carencias,
con moita inxustiza social, co campo que ficaba baleiro, cos mozos emigrando ás
cidades ( El San Juan pobre nos mete / a
todos en las ciudades, / haciendo que el campo cruja / de tristeza y
soledades…). A canción Somos emocióname. ¿Quién te cerrará los ojos rabuña o
meu interior (¿Quién te cerrará los ojos,
/ tierra, cuando estés callada? / Sólo quedan cementerios/ con las tumbas
amorradas / a una Tierra, que los muertos / siguen teniendo por suya…).
Labordeta cantou a ese Aragón case descoñecido pero cantou, tamén, á liberdade,
ao amor. En fin, Labordeta cantou á dignidade do ser humano. Falou de bandeiras
rotas, de perdedores, dos traballadores. Labordeta fixo do local, algo
universal. Labordeta fixaba a súa ollada nas persoas grises, sinxelas,
solitarias; nesa xente boa que pasa desapercibida para a maioría e á que el
cantaba con tenrura.
José Antonio Labordeta, profesor, político, poeta, narrador,
viaxeiro pola España descoñecida, cantante, encarnou sempre os valores limpos da
esquerda democrática. Capaz de emocionar cantando ao rural, ás vítimas da
guerra civil, aos pequenos feitos sociais e amorosos, foi un ilustrado. Nas
súas composicións brillaban a ironía, as imaxes poéticas, os discursos
directos, a súa defensa das mulleres, mozos e vellos, a crítica e, non debemos
esquecelo, a poesía. Labordeta vivía no seu tempo e foi ao longo da súa vida un
home auténtico, independente, que non se dobregou diante dos atrancos que, ás
causas polas que loitaba, lles colocaban diante os necios día tras día. José Antonio Labordeta escribiu
versos brillantes, palabras cheas de
fondura, música axeitada ao que quería dicir. Como di Daniel Gascón, “ é o
único artista que coñezo que non semella un impostor cando emprega a primeira
persoa do plural”. Pero el abuelo, como lle chamaban con
agarimo, sentía unha gran curiosidade polo mundo e ese mundo doíalle, mais
estaba decote alerta. O propio Daniel Gascón afirma, con acerto, que “José
Antonio non sorrí moito nas fotos. Sen embargo, eu vino sorrir moitas veces, e
neses momentos ten a expresión dun neno que acaba de rachar un escaparate.” É
certo. Susi e mais eu tivemos a sorte de coñecelo en Vigo, compartimos con el
uns refrescos e uns cafés, dedicoume uns libros que lle levei (días máis tardes
enviábame el dous dedicados por correo) e comprobamos que era un ser
excepcional. Toda unha honra para nós.
Por iso, é de agradecer que a
editorial aragonesa, Olifante, nos
agasalle a posibilidade de ler un bo número de cancións do noso admirado
Labordeta. Mar de amor. Canciones(2010),na edición de Antón Castro, é un verdadeiro
pracer para a lectura deste home marabilloso.
Leamos este poema/canción:
EL POETA
A Miguel, mi hermano
Él quiso ser
palabra sobre el río al amanecer,
y caminó
por viejas esperanzas
que nadie entendió.
Dejó después
su mano entre las manos y se nos marchó
con un suave silencio
que el viento rompió.
Su gesto fue
dolido, por el caminar
entre yermos y piedras
y un extenso erial.
Su voz se ató
al yermo del paisaje y a la sangre en flor.
Se hizo pared
allí donde los muros cayeron
tras él.
Su soledad
abrió por los caminos la necesidad
que levanta a los hombres
a la libertad.
Caminos son
abiertos por su fuerte voz
lanzada contra cierzo y sol
y contra tantos siglos de dolor.
A quen está dedicado este poema?
Pois a Miguel. Moitos ignoran que José
Antonio Labordeta tivo un irmán case trece anos maior ca el.Un gran poeta.
Eu descubrino alá polo ano 1983, cando dei con tres libros que recollían a súa
obra completa, publicada pola editorial El
Bardo, na colección “Los libros de la frontera”.Folleeinos e quedei
impresionado. Unha poesía diferente e necesaria. Foi unha verdadeira
sorpresa. Un poeta, para min
descoñecido, petaba na miña porta poética e humana. A edición corría a cargo de
Clemente Alonso Crespo e a presentación era de J.M. Blecua.
É unha mágoa que non se coñeza a
traxectoria e a calidade poética de Miguel
Labordeta. Poeta con moitas arestas.
Poeta do desamor cunha poesía tinguida de existencialismo, chea de ironía, con
enumeracións caóticas e imaxes moi próximas ao surrealismo. (…) La inocencia pura del helecho, / las
gacelas de plata en los atardeceres. / Noches inmensas temblando estremecidas /
en los ligeros soplos de la lluvia. / Y una tumba de silencio sobre todo.
Nun seminario da Institución
Fernando el Católico en Zaragoza, analizouse hai uns meses a obra e a vixencia
deste poeta inclasificable que posúe unha sensibilidade moi moderna,
leo con satisfacción no Heraldo.es. A
min, cando lin o seu primeiro libro, publicado en 1948, Sumido – 25, quedei sen
fala. Penetraron os seus versos ata o
máis fondo do meu ser. E voltei a el cada certo tempo. Era un poeta distinto e
iso interésame moito. Agora, cando reviso os seus poemarios, amarelados ,
trinta anos despois, aínda atopo papeis que me servían de marcapáxinas daquela.
En Sumido-25, dinos Clemente Alonso
Crespo, que a Dirección Xeral de Propaganda, con data 23 de xuño, obriga a
Miguel a suprimir algúns poemas, ou parte deles. Curiosamente só se fai
referencia aos elementos da máis simple e sinxela sexualidade, traspasada a
unha realidade que se adiviña tras desas
composicións poéticas que non recollen máis ca un feito social, pasado
pola peneira poética dun ser solitario que se decata da soidade colectiva dun pobo
condenado a un tedio tamén colectivo. Sumido-25
comeza cun longo poema, Espejo,
no que o poeta se pregunta: Dime, Miguel
: ¿quién eres tú? / ¿dónde dejaste tu asesinada corona de búfalo? / por qué a
escondidas escribes en los muros / la sojuzgada potencia de los besos / (…)
Non o esperas. Abanéate. Impresiónate. E fas unhas preguntas dirixidas a ti
mesmo. Poesía que sacode e lévate a pensar. Logo, virían algúns outros con
tendencias variadas. Miguel Labordeta precisa e merece un esclarecemento das diferentes
versións dos poemas que non publicou e unha dimensión máis ampla da súa obra.
Ten que saír do descoñecemento. Calvo Carilla, un dos grandes estudosos da
literatura contemporánea reafirma a vixencia poética de Miguel, a quen
considera un poeta moi esixente consigo mesmo. O profesor e poeta Alfredo
Saldaña afirma que “ Miguel Labordeta é
un poeta inclasificable. É un insubmiso perante calquera tipo de norma, de
ditado ou de prexuízo.”
Este poeta aragonés expresa nos
seus versos moitos temas que van dende a soidade, o desarraigamento, a busca de
si mesmo, a filosofía, amor ao pobo na súa raíz máis fonda, os seus terribles
presentimentos de humana derrota, o seu vitalismo, a súa anguria do tempo ata a
súa obsesión polo tema da linguaxe e eu atreveríame a dicir da forma en que
comunicar todo isto. Jesús Rubio, que foi determinante para que os papeis de
Labordeta estean agora na Universidade de Zaragoza, di que “ a súa actitude e
os seus temas son urxentes.” Para el, “Miguel é un modelo de indignación diante
dos poderes fácticos. Posúe unha sensibilidade moi moderna”. E eu manteño que Miguel Labordeta é un poeta que debemos coñecer. Que a súa poesía é
moderna e vixente. Por iso quedoume a curiosidade de saber o que Fernando Romo
dixo nestas Xornadas sobre o Labordeta máis actual.
Lamentablemente, Miguel Labordeta morreu novo. Traballaba en La autopía de la nueva metalírica,
cando a morte o sorprende cun paro cardíaco en 1969, recén cumpridos os 45
anos. A saber todo o que acontecería coa súa persoa e a súa poesía, se a vida do
poeta non se vise coutada de xeito tan traidor.
Leamos uns poemas seus:
macho risueño
conecta
tu hipoteca de abril
con el dulce vampiro
del presentimiento
de ti mismo
acosada tumba del acaecer
pordiosero inmediato
la palabra robada a la lluvia
habitante de la noche
la principal luminosidad infinita
sueño de nadie
quién te ha visto
y quién te ve
vuélvete hacia tus ojos escasos
hacia tu mañana perdida
adiós.
***
esas
flores salvajes esa tierra profunda
como
una voz removida y las piedras del
corazón
como el viento entre las
nubes
del horizonte en calma
eso
es todo lo que ha quedado de
aquella
lucha entre los hombres
de
aquel estío abominable de la sangre
eso
es todo. Aquí fue la batalla de
los
hombres y su derramada sangre en el estío
continúa
el sigilo vertiginoso y los mundos
veloces
hacia el nunca.
meditemos.
(Del libro LA AUTOPÍA DE LA NUEVA METALÍRICA)
LUZ
SUMERGIDA
Luz
sumergida en el poso de la sangre
presentimiento
trémulo
de
una quietud misteriosa
cegada
por la ilusión del tiempo
pura eternidad
en el
corazón humano refugiada.
Solamente
aquella hora espera
aquel
terrible momento
en
que el Hombre
madurado
en si peregrinar
desgarrando
el dogal de los días
entone
la canción del recién nacido dios.
ELEGÍA A MI PROPIA MUERTE (fragmento)
Miguel
se ha ido.
Es
posible que ya nunca llegue.
Es
posible que buscando trenes
que
lo lleven a la otra orilla del mundo
se
quede sin saberlo extático de ahogado.
Nadie
le conoció.
Y
apenas él sumía su garganta de toro
abriendo
con navajas de afeitar cada mañana
el
vientre enigmático de los espejos curvos
donde
se reflejaban exactos el misterio del trueno
de
sus ojos hambrientos verdaderos.
Si
acaso preguntasen por él
decidles que nunca dijo que existiese.
Él
que se golpeaba a menudo las pupilas
para encontrar
el sentido
que
levanta los surcos
hacia
las sudorosas nucas del Hombre
sobre
hermosas muertas
en
salada presencia de potencia insaciable.
Nunca
amó nada del todo
él
que sin embargo había nacido para liberarse por amor tan solo (…)
(Del libro SUMIDO-25)
En fin,
Miguel e José Antonio Labordeta,
dous irmáns, dous homes con vixencia definitiva na actualidade por calidade e ética
humana, dous poetas comprometidos co ser humano.
Dous
homes que nunca deixaron de sinalarnos o camiño da liberdade.
Todo
este texto, de alguén que só é un lector, foi escrito mentres soaban as
cancións do gran cantante e compositor.
Abrí
todas las puertas
cuando
se hizo la luz
recorrí
los desvanes
tampoco
estabas tú,
pequeña,
dulce, triste
y
hermosa libertad…
 |
| Susi, Antonio e Labordeta en Vigo |
ANTONIO GARCÍA TEIJEIRO