A LUZ DAS PALABRAS (38) Chus Pato

CHUS PATO  (Foto de Pieter Van der Meer)

Coñecín literariamente a Chus Pato, grazas a unha amiga, profesora do colexio “Guillelme Brown”, tan querido por min, cando me agasallou un libro do que  non tiña noticia.

Corría o ano 1991. Estabamos en novembro e Rosa Luengo regaloume “Urania”, cuxa autora era María Xesús Pato.

Encantoume o libro. Sacudiume. Lin unha poesía diametralmente diferente ao que estaba a ler.

Este foi o primeiro poema lido por min:

Ondean os lombos dos bois

coa voluptuosidade do océano.

Aínda a meio corazón

a corazón partido

ondean os lombos dos bois

coa voluptuosidade do océano.

(A contradición principal

Os centros de tormenta a escala planetaria)

Doce xugadas de bois

árbore

outeiro.

O poemario engaiolárame. Sentín rachar moitas correas que apreixaban a poesía. Eu precisaba, coma lector, algo así.

Dende aquela, intentei seguir a esta poeta. Interesábame. A súa poesía non era doada. Lía algún dos seus libros, deixábanme algo desconcertado, pero había unha forza interior que me empurraba a facer outra lectura, e outra e outra máis.

Nunca me defraudaban. Remataba decote rearmado para seguir a miña loita a prol da presenza dos versos en todos os lugares. Unha loita na que sigo mergullado e non abandonarei mentres me queden forzas.

Despois, á parte das lecturas en revistas dalgúns dos seus poemas (“Festa da palabra silenciada”, por exemplo), viñeron outros poemarios como “Heloisa”, “Fascinio”, "Nínive” ata o máis recente, “Carne de Leviatán”, e seguín gozando cos que ela me enviou como “Hordas de escritura” ou  “Secesión”.

Persoalmente, coñecina en Cuba, con motivo da Feria do Libro de La Habana no ano 2009. Pareceume unha muller próxima, aínda que non tiven con ela excesiva relación.

E foi no ano que remata, formando ambos parte do xurado que decidía os Premios da Crítica Galega (creación literaria), onde puiden falar máis con ela.

Aí decateime de que era unha muller sensible, amable e cun discurso moi claro e directo sobre poesía. Non me estrañou nada, por outra banda.

E descubrín, ademais, a súa faceta de avoa garimeira. Que orgullosa está do seu neto Antón. Díxome nun momento: “Esquecín a túa antoloxía Un rato díxolle á lúa na casa. Estou facéndolle ao meu neto unha biblioteca con libros dedicados polos autores e autoras”. Brilláballe o rostro cando mo dixo. Que grande idea!

E, despois, foi moi sincera cando me confesou que nunca seguira a poesía para os nenos ata ese momento. E agora semellaba interesarlle.

Iso é moi común, pensei para min. Non sei se llo dixen, pero está claro que cando se ten un fillo ou un neto ou neta, cambia moito a perspectiva das persoas e, xa que logo, tamén no literario.

Tras ler “Carne de Leviatán”, introducinme en “Secesión”, un libro que escaravella no acto creativo e propón un discurso moi interesante sobre a creación e sobre os diversos elementos que axudan a soportar a nosa vida.

Unha obra pouco habitual que nos presenta textos coma este:

5 de abril

Un idioma danza sobre este gume, ouvea no deserto, sobre esta independencia.

     Un poeta é o máis parecido a unha privación da lingua que se pacta. O idioma pasa ao seu través – como camiñamos un campo aberto – pasa polo inorgánico, pola república vexetal, aplaca as bestas, enfeitiza, acouga.

     Destórgame / este drama / lóstrego escuro       (ti)

Chus Pato non podía faltar en Versos e aloumiños. É máis: tiña que estar.

Pedinlle un texto para esta sección e tivo a amabilidade de enviarme este magnífico poema. E dime, tras desexarme un 2014 feliz : “… escribín un poema, o primeiro do ano e eu cho achego por se o sentes acaído para Versos e aloumiños…”

Sentinme un privilexiado diante deste agasallo, que este blog quere compartir con todos os seus lectores e lectoras.

E quero escribir aquí outro pequeno texto de “Secesión” que me chegou ben adentro:

1 de abril

     O poema di identidade, cando a estrela nos leva ata unha potencia da lingua que é identidade, contra os soños e os sepulcros.

Pero ante a calidade e a comunicación tan entrañable que mantiven con ela, atrevinme a pedirlle algo máis a Chus Pato. Sabíame a pouco.

E ela, xenerosa por enésima vez, non só me enviou unha colaboración, senón dúas. Unha fermosa carta postal escrita en Samarkanda, O ceo de Ulughbek, e un segundo poema emocionante , É un cristal este nome.

Sen palabras, porque esvaecen perante tanto agarimo, deixo aquí todo un marabilloso recital dunha poeta que marcou un camiño indiscutible na poesía galega de sempre.

Grazas, Chus. Todo un privilexio.

E vós, lectores e lectoras de Versos e aloumiños, que gocedes coa lectura destes textos.

 

Chus Pato  (Foto de Ricardo Silveira)

Aninovo

Algún rastro na neve              

unha camelia branca

non os nomees

non a concibas

vai onda eles

chámaos

adora

adora os rastros os restos a reliquia

é lixeira a flor

pesada

moi pesada             

a ausencia

 

Chus na Praza do Registán en Samarkanda

O ceo de Ulughbek: carta postal

A cidade, como corresponde, é turca –maioritariamente tixica e usbeca– con lixeiras achegas mongois. As arterias principais enormes, abeiradas por centos de árbores coidados con esmero: plátanos, bidos, salgueiros, moreiras. O vento é constante de tal maneira que o rumor das follas e os trilos dos paxaros sonlle no verao música á antiga Maracanda, chamada desde hai séculos Samarcanda. A condución é temeraria e segura. Máis que rúas estas avenidas son camiños que unen lugares de tránsito continuo, diríase que ese é o ser da cidade, ese tránsito e de ningunha maneira un espazo no que os e as que a habitan se deteñan nalgunha praza ou lugar común, só os mercados, os bazares teñen forza para xuntalos, sen que por esa razón se reúnan máis aló do intercambio de mercadorías. Eles, elas veñen e van, fano xuntos pero non reunidos. As rúas entre as vivendas tamén son camiños, aquí as árbores son substituídas por parras procedentes dos pequenos xardíns dianteiros que poden, en moitos casos, chegar a enlazarse e formar un dosel que protexe e separa do calor máis ardente. As vivendas son en xeral de planta baixa e nada que mencionar sobre o exterior, un patio amplo articula os cuartos habitables e interiores.

Preto do gran boulevard e en medio de paseos que de vez son xardíns, érguense os monumentos timurís ou timúridas. O mausoleo Guri Emir, onde xacen os restos de Timur –en europeo Tamerlan–  incomparábel e exemplo para calquera outro mausoleo futuro que fronte a el esmacia; a sen par praza do Registan (praza de area) coas tres madrazas, entre elas a construída polo astrónomo Ulughbek, neto de Timur, coa súa fachada acugulada de estrelas; a mesquita de Bibi Khonun ou o conxunto funerario de Shakhi-Zinda (tumba dos reis vivos) entre os que se encontra o sartego do curmán do profeta. Todos estes edificios erguen o seu poder, único no mundo, as súas fachadas e os altísimos tambores nos que descansan as cúpulas galladas, practicamente cubertos da fermosa escritura cúfica das que os ollos non quixeran separarse endexamais. A arquitectura timurí ou timúrida é síntese perfecta entre os elementos zoroástricos, persas, islámicos e mongois. Desde as súas ruínas a antiga cidade de Afrosiyab, orixe de Maracanda e contemporánea da nosa cultura castrexa, contempla e protexe o esplendor que fundou Timur e sábese eterna.

As tribos de Asia Central levan escrito, ao longo da súa Historia, con tantos alfabetos que podería pensarse que as súas palabras non foron fixadas en ningún deles, senón máis ben nun demorado tránsito entre as grafías cúficas, gregas, chinesas, persas, cirílicas e latinas. Hai algo que me fai relacionar o deseño urbanístico de Samarcanda e este ir e vir polos debuxos marabillosos de tanto silabario. Un / unha habitante de Samarcanda fala, na actualidade, polo menos tres idiomas: taxico, usbeco e ruso, e domina dous alfabetos, o cirílico e o latino.
Elas visten eses indicíbeis traxes das mil e unha noites adaptados á vida cotiá. As teas son, polo xeral, unha mestura de algodón e seda e os seus estampados representan os reflexos dos astros nas augas dos ríos, sempre en movemento, nunca os mesmos.
Estando aquí en Maracanda éme imposíbel non pensar en Don Álvaro Cunqueiro, os samacardenses ou samacardís son corteses coma os personaxes das súas novelas e demoran tempos incontábeis en saúdos e despedidas.

Onte visitamos unha fábrica de alfombras de seda –sen dúbida, as voadoras–. Ao írmonos o seu propietario, un ancián afganí ou afgán, vestido á vella usanza, veu darnos as grazas pola visita, eu desexei entón mercar non unha –o prezo da máis pequena destas alfombras é duns 1500 dólares– senón todas as alfombras da fábrica e poder así remediar minimamente o mal infinito inflixido ás tribos que viven no territorio chamado Afganistán e que son mesturadas, coma en toda Asia Central.

Estando aquí en Maracanda éme imposíbel non pensar en Herat, a súa cidade xemelga e tamén capital do imperio Timúrida ou Timurí. Nada sei do estado das súas magníficas madrazas, dos seus esveltos minaretes, das construcións erguidas pola nora de Timur e que foron asombro da súa época, tanto como para ser ela considerada pola súa cultura e magnificencia como a raíña de Saba de Asia central. Nada logo de tantos anos de guerra.
Estando en Samarcanda penso en Herat, en Kabul, en Lahore, en Delhi.

É un cristal este nome

Desde o cerebro contra o amencer

pai nai irmaos

era violento todo canto eu amara

e os soños e os grandes colectivos fozan profundo

cal lle tiras a tona a unha mazá

así te esfolan

e non das un chío

soportas

onde me torturan

tal nubes

as asas brancas da noite

un sol que adormece

todos os coitelos envaíñanse

cada un  no seu poro

se o poema ten a estrutura do espertar

garza que volve no setembro

pousa no prado

xeróglifo

non hai ceo maior   respiración

a túa            vibra a bóveda

de ouvido a ouvido a miña vida é sosego na súa rotación

enlouquecida nos polos

da banda do amencer ciclamino e xeo ábreme

fume camiñando os tellados

memoria única

os nomes

un Nilo cae             unha volta

e outra

Tras o Xantar das Letras. Premios da Crítica Galega en Vigo