 |
| Edición de Anxo Angueira |
Este ano, concretamente o día 17 de
maio, cúmprense os 150 anos da aparición dun libro esencial nas letras do noso
país: Cantares gallegos de Rosalía
de Castro.
Esta obra, con prólogo da propia Rosalía, ten unha dedicatoria a Cecilia
Böhl de Faber, autora andaluza xa consagrada
que firmaba os seus libros como “Fernán
Caballero”, e leva a data do 17 de maio de 1863.
A dedicatoria di así:
Señora:
Por ser mujer y autora de unas novelas hacia las cuales
siento la más profunda simpatía, dedico a usted este pequeño libro. Sirva él
para demostrar a la autora de La Gaviota Y DE Clemencia el grande aprecio que
le profeso, entre otras cosas, por haberse apartado algún tanto, en las cortas
páginas en que se ocupó de Galicia, de las vulgares preocupaciones con que se
pretende manchar mi país.
ROSALÍA CASTRO DE MURGUÍA
Santiago, 17 de mayo de 1863
O libro editouse en Vigo, na
imprenta de Juan Compañel, na rúa Real e saíu en 1863.
Tivo dúas edicións na vida da
autora ( a 2ª, en 1872) e foi loada pola crítica cando saíu do prelo.
Rosalía basea este poemario na glosa de cantares populares, refráns,
ditos…, ou sexa, parte do folclore ao que tan apegada está. Nos seus poemas trata cun grande agarimo a
xente do pobo, sabedora do enorme tesouro lingüístico que posúe, malia as
pésimas condicións de vida.
Neste libro, Rosalía ten como
obxectivo impulsar e reivindicar a lingua galega e a dignidade das persoas do
rural de Galicia, tan maltratadas fóra.
Por iso fai un emprego literario da lingua que se fala na terra, nunha
loita por combater o desprestixio que tiña máis alá do país. Cantares gallegos supón a arma da
palabra impresa nesa dirección, porque a Rosalía lle doía moito Galicia .
Nos poemas do libro, mozos e mozas
monologan con relación ao amor. Tamén hai diálogos amorosos, poemas satíricos,
costumistas, sociais, que dan ao poemario un carácter de conciencia
cívica. A emigración e o menosprezo aos
galegos que saen da terra están moi presentes nesta obra. Só hai que recordar
ese Adiós, ríos, adiós fontes ou a muller que chora por Galicia estando
lonxe e di Airiños, airiños aires.
Un poemario vivo, cuxo galego está
influído polo castelán. Unha linguaxe que a autora recolle da terra gris de
Galicia. Non é unha lingua depurada, pero como di Ricardo Carballo Calero: “ É
a lingua, tomada directamente do pobo, con todas as súas vacilacións fonéticas,
morfolóxicas, sintácticas e léxicas. Escribe as glosas dos cantares na mesma
lingua na que estes estaban compostos.
Limítase a recoller o galego falado.”
Con relación á métrica, Carballo
Calero e Aurora Marco afirman que “utiliza formas de orixe popular tradicional,
como a muiñeira, os romances de arte menor, as triadas e as seguidillas.
Pero tamén emprega formas tomadas da literatura culta: espinelas, septinas, quintillas, cuartetas e redondillas. Como verso de arte maior emprega o endecasílabo, en octavas reales”.
Nun estudo ben interesante
realizado por Xavier Rodríguez Baixeras,
este fai fincapé en determinados factores poéticos e salienta, entre outros, os
seguintes:
-
-
O auxe, durante o Romantismo, das culturas
populares e locais e, por conseguinte, a reivindicación romántica da poesía tradicional.
-
O especial desenvolvemento da balada en España, procedente da Europa
de finais do XVIII e que confluíu na
Península coas imitacións do Romanceiro tradicional. O resultado foi “unha composición breve, de carácter
lírico-narrativo, con diálogos ou outros elementos dramáticos e xeralmente
escrita en estrofas regulares de rima consoante ou ben en forma de romance”.
-
O descubrimento d´O cantar de Antón dos Cantares,
isto é, de Antonio Trueba,
consistente nunha narración, que será a balada,
como eco dun cantar. Ás veces, o elemento narrativo ten un carácter lírico,
e o cantar popular, na súa totalidade ou en parte, vai insertado nel como se se
tratase dunha única composición. (Cantares Gallegos. Rosalía de Castro.
Ed. de Xavier R. Baixeras. Biblioteca
das Letras Galegas. Ed. Xerais de Galicia. 2012. 12ª edición)
Acaba de aparecer, hai unhas
semanas, unha nova edición, tamén editada por Edicións Xerais de Galicia
(Xerais Clásicos. 2013), cun estudo, notas, comentarios e edición de Anxo Angueira. Un magnífico
traballo que apunta novas olladas sobre estes poemas tan importantes. E Angueira sabe do que fala. Como este texto
meu non deixa de ser un pequeno achegamento a Cantares
gallegos para celebrar a súa aparición, vou salientar o que Anxo Angueira escribe, tras afirmar
que a obra de Rosalía e Cantares gallegos,
dende logo, non nacen sen tradición.
Na páxina 15 do libro, escribe: “ No
contexto de Cantares gallegos,en
todo o proceso anterior e posterior á súa publicación, momento que marca o
denominado Rexurdimento, ou como lle chama
Carré Aldao, a nova fase, ten unha incidencia extraordinaria a figura, o
pensamento e as opinións de Manuel
Murguía. Murguía era perfectamente consciente da necesidade dunha
literatura nacional, literatura á forza escrita na lingua galega. E aínda que
el pouco contribuíu no labor creativo, si tivo unha importancia extraordinaria
na modelización desas primeiras décadas (do cincuenta ó oitenta) en que a
emerxencia da literatura galega se fixo máis patente.” Interesantes estas
liñas. A figura de Murguía , ás veces
tan pouco clarificada, aparece aquí como
base fundamental da contorna que rodeaba o nacemento desta literatura tan
necesaria e esencial para Galicia.
Ben, non se trata de afondar. Para
iso están os excelentes estudos xa comentados e algúns outros.
Quedemos cos versos universais de Rosalía; co carácter transgresor da súa
obra.
Quedemos con esa decisión consciente de escribir en galego
dun xeito literario; a Rosalía doíanlle
moito os cualificativos de lingua ordinaria, inculta, groseira… cos que se
referían ao noso idioma.
Rosalía denuncia, denuncia, denuncia…
Rosalía asume o seu compromiso coa lingua e coa sociedade rural
galegas.
Rosalía considera o galego un idioma doce e harmónico.
Rosalía convértese en pioneira da nosa historia literaria
contemporánea, sen discusión.
Rosalía evoca a melancolía, a morte dos seres queridos, recordos da
súa infancia dun xeito lírico e intimista.
E Rosalía, a miúdo, estivo preto de persoas con ideas progresistas,
na procura de novos horizontes favorables para Galicia, algo que influíu na súa
maneira de ver as cousas.
Non é de estrañar, pois, que a Academia Galega da Lingua tomase como
evento para crear o Día das Letras Galegas, a aparición dun libro, Cantares gallegos, porque representa o
primeiro e gran paso cualitativo cara á madurez poética do noso pobo.
Leamos algunhas estrofas.
21
Non che digo nada…
Pero vaia!
I
Pasan naquesta vida
cousiñas tan estrañas,
tan raros feitos vense
neste mundo de trampa;
tantos milagres vellos,
tan novas insinanzas,
con nome de ensaladas,
que non che digo nada…
Pero vaia!
Meniña ben vestida,
meniña ben calzada,
que ten roupa de cote,
que ten roupa de garda;
meniña que ben folga,
meniña que anda maja,
i é probe, malpecado,
como unha triste araña.
Non che digo nada…
Pero vaia!
Véxote aló entre os millos,
véxote aló nas brañas,
xa no pinar espeso,
xa na beiriña mansa
do río que correndo
vai antre as verdes canas,
e xuras que estás soia,
que nadie te acompaña…
Non che digo nada…
Pero vaia!
(…)
 |
| De Cantares gallegos |
ANTONIO GARCÍA TEIJEIRO