Que
duro resulta que te eduquen en castelán contra o galego! Que inxusto que che
agochen a historia do teu país, como se non houbese historia!
Que
tristura que saibas dos poetas do Rexurdimento sen que ninguén cho explicase
antes! Que os coñeceses só de nome!
Que
desilusión ao descubrir que houbo varios séculos cunha lingua na que non se
podía escribir!
Que
marabilla que o pobo falase e conseguise que non desaparecese!
Pois
ben, eu fun educado en contra do galego. “É unha lingua de pailáns”, dicían na
miña casa. “Mamá,” dicía meu pai dirixíndose á miña avoa, cando se lle escapaba
disque. “ no hable como los badocos”. E á miña avoa escapábaselle o
célebre disque que a min me chamaba a
atención. E outras expresións, afogadas pola imposición do castelán, coábanse
nas súas conversas baixo a presión do meu pai. Agora que o penso, sinto que a
pobre muller se sentía cohibida cando o seu fillo estaba diante.
Cando
a miña revolución interna se produciu, sentín noxo e moita rabia ao reciclar
tanto desprezo amosado perante unha lingua tan nosa. Os primeiros textos que eu
lin en galego foron: un de poesía Os
soños na gaiola, naquela primitiva edición de Edicións Celta e outro de
narrativa que, como o anterior, levei á escola, Memorias dun neno labrego editado por Ediciós do Castro.
Liamos
fragmentos da novela de Neira Vilas na clase de oitavo de E.X.B. Recitabamos os
poemas de Manuel María, os nenos e nenas debuxaban, copiaban os versos e
completaban poemas aos que eu lles borraba dous, tres ou catro versos finais.
Eramos uns illotes no inmenso océano da lingua galega.
Aí
empezou o meu primeiro compromiso co galego.
Aí
comecei eu a falar. A eles, curiosamente, lles custaba moito, tiñan vergoña,
malia ter todos aldea e falar un castelán galeguizado. Foi unha dura batalla para
que se soltasen. Coido que nunca o conseguín plenamente, pero comprobei que
lles gustaba a clase de galego. Intentaba eu que fose unha clase amena para
cambiarlles a súa mentalidade. Nos seus
fogares escoitaban os pais e avós expresarse na nosa lingua mais eles non eran
quen de facelo.
E
foron os poemas de Rosalía de Castro, de Celso Emilio Ferreiro e de Luís
Pimentel os que foron sostendo o meu compromiso inicial. A lectura da obra de
Cunqueiro foi un feito definitivo para decatarme da importancia da literatura
galega. Despois viñeron outros como Carlos Casares, Manuel Antonio, Méndez
Ferrín, Ánxel Fole (como me gusta o seu libro “Á lus do candil”),
Blanco Amor, Castelao, etc. A miña inmersión na lingua e na literatura galegas
foi total. Non concibía o meu mundo sen esa necesidade de seguir lendo,falando
e levando o galego ás aulas. Antes tiña que perfeccionalo eu.
Na
casa, unha desfeita, Ese idioma ridiculizado era asumido agora polo fillo
maior. Ese que debía ser avogado e quedaba, simplemente, nun “maestrillo de
mierda” que, aínda por riba, falaba e escribía en galego. Así, e por outras
causas, comezaron os conflitos co meu pai (miña nai morrera cando eu tiña nove
anos) un día si e outro, tamén. Meu pai non soportaba que o seu fillo rachara o
esquema que tiña pensado para el.
Non
baxei a garda endexamais. Pero, malia as invectivas, meu pai queríame e foi
aceptando de non moi boa gana as miñas decisións. Custoume suor e bágoas.
Sangue, evidentemente, non. Porén, ese “maestrillo de mierda” seguía doéndome
moito. Era moi inxusto. Houbo desgustos porque “los libros te volvieron loco,
hijo mío, como a don Quijote”. Que barbaridade! Eu sufría, respondía, berraba.
As discusións aparecían en calquera intre. Non cesaban.Foi ben duro para min.
E
así comezou a desenvolverse a miña historia. Non habería marcha atrás.
Había
unha hora en 3º de Primaria que non quería coller ninguén. Eu brindeime a
impartir galego nesa clase. Acostumado a dar clase aos alumnos maiores (era
titor de 8º), quixen probar a receptividade dos pequenos. Que fermosa
experiencia! Eu tiña claro que ía ser unha clase diferente. Liamos a Manuel María,
algúns poemas de Helena Villar/Xesús Rábade e pouco máis. Os nenos e as nenas
debuxaban, pintaban, recreaban versos, cantaban. Tamén os introducín na
literatura de tradición oral.
Voaban
as adiviñas, cantaban, collidos da man, cantigas de rolda na aula arredor das
mesas, trabucábanse cos trabalinguas e ficaban pampos cando eu lles lía algún
conto popular.
Andaba
eu xa metido na literatura tradicional, porque sentía a necesidade de escribir
para o meu alumnado. Os textos que había eran poucos. Eu coidaba que algo
podería aportar. Para iso, procurei a miña base nesa literatura fresca e viva
que se vai transmitindo de xeración en xeración como ocorre en todas as
culturas. Veume de marabilla. Foi o meu primeiro contacto con mostras de
literatura que aos nenos lles gustaban. E moito, ademais.
O
milagre produciuse un día. Estaban os rapaces facendo unha ilustración a un
poema de Os soños na gaiola. Eu, sentado na mesa escribindo palabras e algún
verso. E case sen pensalo, houbo algo que me empurrou a coller o xiz, erguerme
e principiar a escribir no encerado un poema, cuxos primeiros versos levaban na
miña cabeza dende quince minutos antes.
E
fun escribindo ata completar este poema:
Tres pombas chegaron cansas,
tristeiras preto dun
neno.
O neno deulles un
beixo;
as pombas non se
moveron.
O neno con aloumiños
deixounas case no ceo.
O neno de brancas mans
as pombas non
esqueceron.
Cando
rematei, parecía que estaba tremendo interiormente. Díxenlles aos nenos que
copiasen o poema. Eu tamén o fixen. Era a miña primeira mostra literaria en
galego para os cativos. Todos copiaron os versos. Puxéronlles debuxos ao seu
redor, intentaban cantar e fixeron nas súas casas paxaras de papel (algo que eu
non sabía nin sei facer) e trouxéronas á clase á semana seguinte. Unha
verdadeira festa.
Este
foi o primeiro poema para rapaces que escribín na miña vida. É moi difícil de
explicar pero pasou. Logo, incluiríao no meu libro Nenos (Ed. Galaxia. Col. Tartaruga)
A
poesía gustaba aos nenos e nenas. Aos adultos, non.
Dende
ese intre sabía que non ía deixar de escribir poemas para os rapaces e rapazas.
Foi un claro aviso. E así leva ocorrendo ata agora mesmo.
Que
gran descubrimento fixen nesa hora que ninguén quería!
E
dende aquela, meus queridos amigos, sigo no meu compromiso con eles/as. Os
nenos non poden formarse de costas á poesía. Sería un erro imperdoable se así
fose. Os mediadores e mediadoras teñen que ser conscientes diso. Eu non vou
deixar de insistir na necesidade de contaxiar o entusiasmo do mediador aos seus
alumnos. Se un non é consciente diso; se un o fai sen convicción non acadaremos
resultados. É un compromiso común que debemos asumir docentes,
bibliotecarios/as, pais e nais, administracións, etc.
Aos
nenos, repítoo, gústalles a poesía.
E
agora vou poñer uns poemas meus en galego como agasallo e recoñecemento a esas
persoas, que as hai, que levan ben tempo convencidas do que estou a afirmar.
VANSE
Vanse
Vanse
as andoriñas
Voan
Voan
sen parar
Na procura
outras terras
máis aló
aló do mar
Todas xuntas
pequechiñas
Todas xuntas
e da man
sucan ceos
de colores
Andoriñas
de
cristal.
GAMELAS
Gamelas durmidas
no berce das ondas,
arrolos de vello
nun manto de noiva.
Gamelas durmidas
á beira das rochas
por non espertalas
o vento non zoa.
Gamelas durmidas
na luz das raiolas
por non amolalas
as nubes non choran.
Gamelas durmidas
nun leito de louza,
lunares de escuma
pintados na sombra.
VENTO, VENTIÑO
Vento, ventiño,
que vés do Norte,
sabes de todo.
Tes moita sorte.
Vento, ventiño,
que vés do Norte,
voas ben alto
voas ben lonxe.
Vento, ventiño,
que vés do Norte
na nosa terra
berran moi forte.
Vento, ventiño,
que vés do norte,
durme comigo,
fíxose noite.
Vento, ventiño,
que vés do Norte,
dános un beixo
cálido e doce.
A CHOIVA PEITEA
A choiva peitea
as ondas do mar
con peites de escuma
e bicos de sal
e pousa os orballos
na face do mar.
PASPALLÁS
Paspallás
Pallas pas
Pas adiante
Pas atrás
Llas pas pas
Pallas pas
Pallas colles
Pallas dás
Paspas llas
Llas llas pas
Llas ti vés
Llas ti vas
Paspallás
Llas llas pas
Pelagatos
Pela-ras.
TOMA ESTA CHAVE
Toma esta chave.
Abre os meus beizos
pero non raches
o meu silencio.
Abre os meus labios,
tes moito tempo.
Ti ben coñeces
a voz do vento.
Faino con calma.
Faino con xeito.
Quero vivir
nun beixo eterno.
ARPA
Unha man
bica a arpa
na procura
dunhas notas
delicadas
que me encantan.
Arpa azul
cordas brancas
tremen tolas
soben baixan.
Cala o vento
na distancia
sobe a man
a man baixa
medran notas
delicadas
que me encantan
que me encantan.
TRAS LER UN POEMA DE LUZ
POZO GARZA
Voz sen verbas:
silencio.
Mar sen auga:
deserto.
Sol sen raios:
misterio.
Luz sen brillo:
coitelo.
Man sen man:
un berro.
Dor sen laios:
o tempo.
Eu sen ti:
Inferno.
QUIXEN
Quixen
inventarte
para non
cruzar
a raia
que separa
a soidade
da loucura
e, cando me decatei,
inventárasme
ti a min.
Que
gocedes coa palabra poética.
E como afirma Jacqueline HELD : “O neno será receptivo á lingua poética na medida
en que sinta e viva a linguaxe coma un motivo
con vitalidade propia e non como un conxunto de estruturas preexistentes
e invariables: en definitiva, na medida en que teña liberdade fronte ás
palabras”.
E
remato coa afirmación do meu amigo e admirado Gabriel JANER MANILA que nos di"que nas culturas tradicionais foi
absolutamente normal utilizar a lingua coma instrumento de xogo, de diversión e
de pracer”.
ANTONIO GARCÍA TEIJEIRO