De esquerda a dereita, Malores Villanueva, Iolanda Zúñiga e Paz Raña |
Como non podía ser
doutro xeito, a presentación de Natura, de Iolanda Zúñiga, na librería Librouro
foi unha delicia. Nela respirouse agarimo, tanto no público coma na mesa. Malores Villanueva, Paz Raña e a autora propiciaron unha
velada entrañable na que se falou de literatura dun xeito fondo e, ao tempo,
asequible a todos os que amamos a boa literatura. Sen contidos rimbombantes, os
que alí estivemos valoramos a calidade literaria dunha novela vangardista,
demoledora e que, sen desbotar o poético, esixe un lectorado atento para
desfrutar dunha obra excepcional.
Dito isto, quedamos impresionados pola
presentación que de Natura fixo Paz Raña. Leu un texto acaído ao que a narración esixe:
profundidade, amenidade e intelixencia. Unha marabilla de prosa que nos
engaiolou por completo. Tanto que, rematado o acto, lle pedín a posibilidade de
publicalo en Versos e aloumiños. Paz, sempre xenerosa, accedeu encantada e
nós, xa que logo, moito máis.
Tédelo aquí para que gocedes da palabra
ben empregada e sirva para animarvos a ler a novela de Iolanda Zúñiga, para
min, sen dúbida, unha das voces máis interesantes da narrativa galega actual.
Paz Raña. (Foto de Veli Rodríguez) |
ELOXIO DA (DES)ESPERANZA
Reflexións sobre Natura de Iolanda Zúñiga
Paz Raña Lama
Hai na literatura moitas odiseas. No anverso das fuxidas hai
viaxes que discurren polas escarpadas rutas da seda ou polas aventuras dos
diarios do capitán Cook. É no reverso onde se atopa a beleza das traxedias que
camiñan a carón da estrada como a de Corman McCarthy que parece conducir ao
corazón das tebras de Conrad.
Poucas odiseas hai tan dramáticas que convoquen a desolación
cunha linguaxe tan fermosa, cunha cretaividade superposta á intelixencia
vertebradora de Iolanda, cunha tenrura e un amor desmedido polos desposuídos de
toda esperanza. Tan fermosa e tan cinematográfica. Ao mesmo tempo que devoraba
a novela de corrido, visualizaba sucesivas imaxes a un ritmo de 24 por segundo
co mesmo ton desolador e adictivo. Luz sombría.
A caligrafía deste
libro é diferente, áxil, perturbadora e, sobre todo, hipnótica.
“Unha lingua de esparto varreu o mundo”. Así comeza o libro,
unha viaxe de supervivencia, de iniciación e busca de futuro que a autora
maxistral e milimetricamente deseñou en 10 capítulos correlativos a 10 mandamentos,
dun xeito valente e revolucionario.
Por que ler esta novela?
A sedución irreprimible, a elevada fascinación que sobre nós inflixe
o terrible, malia aventurarnos por
adiantado a máis abrumadora das experiencias, conleva o noso requerimento continuo
de respostas dada á incontable posesión de medos irracionais, a evocación dos
máis horribles fantasmas da nosa realidade ou da nosa imaxinación.
Desde a primeira páxina a lectora faise preguntas desasosegantes, intuíbles dada a
condición das protagonistas. Pode imaxinar un futuro apocalíptico e que segundo
avanza a novela golpea no ánimo, cada vez máis sombrío. E a tensión avanza … e avanza…
e medra.
E descobre, abundando na descrición precisa de feitos e
situacións, a barbarie inhumana dese mundo.
Sendo o peor, coma sempre, tanto o
que se conta como o que non.
--É unha novela moral cun enfoque ecolóxico. Posúe un manto
ético que ilumina o horror
Na brutal busca da supervivencia emerxe o peor do ser humano
capaz das maiores atrocidades. Ao caer prisioneiro no último escalafón da
estrutura dun estado totalitario, en condicións extremas e cun panorama
existencial carente de futuro. Ata onde se pode chegar o desespero?
O ser humano é bo por natureza? Ou é un lobo para o outro? Aquí
tería lugar un dilema perspectivista que está no ar para leas filosóficas.
O libro provoca unha tremenda reflexión. Un enfoque distópico
que posúe un carácter anticipativo. Atrévome a pensar que probablemente nos
agarde algo similar se non reaccionamos como cidadanía perante o expolio e o
asasinato que lle están/estamos a inflixir ao noso planeta. Se non respondemos ao
abuso fraticida dos colosos que nos abafan económica e socialmente.
---É unha novela de mulleres
As protagonistas son mulleres, mulleres mozas que teñen a
obriga de ser úteros portadores de vida.
As mulleres non deseñan, non constrúen e non manteñen a
estrutura xerárquico-patriarcal de Natura. O edén, o paraíso enganosamente
prometido.
---É unha novela de vangarda
Apenas sen diálogos, alerta sobre os discursos salvadores bañados
nun verniz fundamentalmente relixioso dos sentinelas que salvagardan o
conservadurismo en sociedades brutalmente desiguais.
Sorprende a descrición minuciosa que fai Iolanda do abuso que
empregan os Gardiáns, mediante medicación e forza paramilitar, para escravizar
as elixidas e elixidos, aos excluídos:
>Eliminación dos recordos, invalidar as biografías como medio
de evitar a nostalxia. Crear unha sociedade de seres anónimos.
>Privación da noción de tempo. Sensación de vagar nunha
burbulla temporal.
>Supresión dos afectos. Conseguir unha sociedade de
autómatas. Conxelar de todo desexo e esperanza.
>Abolición de socialización e linguaxe.
>Inoculación da idea dun falso futuro, crear ilusións fatais que conduzan máis adianteao desencanto
total, a anhedonia mortal.
No proceso de uniformización, máis ben de domesticación, as
mulleres seleccionadas para entrar en Natura levan un hábito gris, un chip
identificatorio e… son rapadas. Como un Drama en 3 actos para anular a súa
identidade: 1. No hábito. Acusado acromatismo, desdebuxar a diferencia. 2. No
chip.
Control absoluto, saber en cada instante onde se atopa, hiperlocalizala.
3. Na rapa. Destrución da autoimaxe. A humillación como arma de dominación.
Ten esta novela unha alusión de rebeldía contra a situación
lingüística do país, o número do nicho onde a protagonista sen nome descansa é
26.945, o número de falantes galegos que perde Galicia cada ano. É o libro unha
parábola sobre o futuro da lingua galega?
Hai tamén un aire de morte, unha idea de caducidade na
mentira á que son sometidas as mulleres de Natura. Unha idea despiadada para un
propósito irracional: instaladas nun nicho hexagonal onde transitarán ata seren
fecundadas e onde aniña con saña a desesperanza, a idea de insignificancia para
sobrevivir e rebelarse.
Hai golpes de sorte que provocan certo alivio na lectora,
espellismos sutís, nace unha nena… e non obstante volve outra vez a
subsistencia da sociedade baldía que xa non pode xerar máis vida.
Un nihilismo fatalista que dá paso á esperanza, á razón para
buscar o camiño salvador. Un choque emocional. Unha ferida. Frases memorables
que se len unha e outra vez. Unha invitación coa mellor das literaturas a imaxinar
o peor da sociedade e o mellor do individuo.
Se debaixo do asfalto está a praia, en Natura debaixo da
crueza non hai máis ca crueza.
Non hai tregua, nin nada ao que agarrarse. Ai! Salvo esa
filla e ese compañeiro. A presenza da nena en semellante escenario contribúe á
sensación de pesadume e desasosego. A emoción que despregan as súas preguntas
racha a alma. E coa alma rota sigo lendo
e quedo sen esperanza e sen alento, coma os personaxes.
E por fin a protagonista pasa polo gólgota de mirar dentro de
si mesma e descubrir o oco lóbrego que
conduce á extenuación, e a extenuación conduce á tolemia, ou non,
transporta á lucidez aplastante que lle impulsa a tomar a decisión máis
importante da súa vida, facerse dona do seu propio destino e do destino dos
seres agora inanes que lle deron a enerxía e a fortaleza que só o amor pode
proporcionar.
E queda unha fírgoa en suspenso na porta que leva á saída
final. E eu leo nesa fenda un esperanzador continuará.