 |
| Manuel Veiga. (Foto de Sabela Veiga) |
Este escritor e xornalista ten unha
visión moi lúcida sobre os avatares da vida, endexamais trivilizándoos, pero
poñendo o sentido común en cada unha das opinións que os sucesos desta nosa
vida lle merecen.
Manuel Veiga
manéxase nun ámbito amplo de xuízos, máis ben reflexións, que provoca, naqueles
que conversamos con el, unha necesidade de pensamento que enriquece.
Pode ser de política, de economía, de
literatura, de cine, de pedagoxía e, mesmo, de fútbol, entre otras moitas
disciplinas, do que chegamos a falar naqueles momentos de faladoiro. Sempre sen
dogmatismos, sen imposicións, os seus pensamentos están patentes para debatelos
dun xeito intelixente.
Cando escribe artigos, ocorre igual. É
quen de fixarse nos temas que pasan desapercibidos á maioría. E dálles unha
categoría presencial que se agradece. Pon o dedo na chaga nas pequenas cousas que,
curiosamente, son menos pequenas do que semellan ser e, a partir de aí, o seu
discurso faise moi interesante.
A Manuel
Veiga preocúpanlle moitos feitos que están no seu universo. E, de maneira
especial, fai da literatura o centro da súa vida intelectual. Nada ten máis importancia para el que a palabra escrita. É habitual velo
visitando librarías, lendo nunha cafetaría ou levando libros diferentes na súa
carteira.
A literatura vén sendo, para Manuel Veiga, unha compaña cotiá que
lle permite sentirse máis seguro e feliz.
É un gran lector, céntrase e subliña
parágrafos que son importantes e a min encántame que mos lea para , deseguido, comentalos
xuntos.
Non nos estrañe, pois, este artigo tan
esclarecedor, que parte da lectura dun capítulo dun ensaio de Amos Oz e da súa filla sobre xudeos,
rapaces, educación e, como non!, da palabra escrita.
Artigo curioso que merece se lle preste
moita atención.
Os xudeus, os nenos e a
palabra escrita
Estou
a ler Os xudeus e as palabras, un
ensaio que vén de publicar Siruela, redactado a dúas mans polo gran escritor
israelita Amos Oz e a súa filla, historiadora, Fania Oz-Salzberger. Ambos son,
segundo eles mesmos se confesan, xudeus laicos, é dicir, non crentes, o que non
os aparta de ser tamén grandes defensores (aínda que non cegos nin excluíntes)
do xudaísmo.
 |
| Amos Oz |
Autor
e autora tratan, ante todo, de explicarnos que de existir algún fío condutor
entre o antigo pobo hebreo e o actual, ese fío non pode ser outro que o da
palabra e, en concreto, o da palabra escrita. Unha liñaxe así, entre Abraham,
se é que existiu, ou en todo caso entre o Xénese e as propias novelas de Amos
Oz; unha liñaxe polo tanto non verificábel pola arqueoloxía nin pola xenética,
senón através da análise dos textos.
Ninguén
máis que os xudeus lle terían outorgado, desde hai cando menos dous mil
trescentos anos, esa relevancia á palabra escrita. Os libros sagrados serían
para eles, non só sagrados, senón tamén un motivo permanente de debate, unha
fonte habitual de preguntas e incluso un espazo para exercitar o humor, aínda
que isto último sucedese nunhas épocas máis que noutras. De aí, din os Oz, ese
continua verbosidade que mostran e esa estraña maneira de falar do seu Deus e
dos seus profetas e rabís, combinando irreverencia con devoción.
O neno non é un anxo
inocente
Unha
das especificidades do xudaísmo radicaría en que a transmisión da fe –que é á
súa vez un código legal e unha ética social– se realiza, sobre todo, en familia
e, máis en concreto, na mesa. É o lugar onde os xudeus introducen sempre algún
tipo de narración, sagrada ou non sagrada, acompañada tamén sempre de doces,
que axudan a que a asimilación da lectura resulte máis fructífera. Nese vínculo
habitual están moi presentes os nenos. O mandato bíblico ordena expresamente:
“Nárralle ao teu fillo”.
Familia,
mesa, doces, lecturas unhas veces repetitivas outras non tanto, van unidas
entón á aprendizaxe e neste capítulo ocupan un lugar predominante as criaturas,
os nenos sobre todo, posto que as nenas, aínda que tamén están presentes e
escoitan, teñen vedada, en boa parte, a posibilidade de participar.
O
ámbito onde transcorre a instrución ou mellor dito un dos ámbitos, pois tamén
existen, por suposto, as sinagogas ou as academias rabínicas, chamadas
yeshivás, non é, polo tanto, un lugar célibe nin espartano. Nel transmítese a
fe e respectase a autoridade, pero tamén hai espazo para as preguntas e para as
risas. O fillo discrepante ou airado sempre merece unha resposta, aínda que
vaia acompañada da correspondente reconvención.
 |
| Rabino. (Marc Chagall) |
No
xudaísmo, segundo nos contan os Oz, ten máis importancia que noutras culturas,
a relación, non xa pai-fillo, senón mestre-discípulo, sen que ambas cousas, e
de aí outra das súas particularidades, resulten incompatíbeis. O discípulo non
só debe escoitar, senón que tamén se lle aconsella preguntar e incluso
cuestionar as ensinanzas do rabino. Deste hábito nacería a característica inclinación
dos xudeus ao debate e á controversia.
 |
| O Talmud |
Aínda sen existir daquela unha
literatura infantil, moitas das obras transmitidas tiveron moi en conta esa
presenza dos nenos e así non é estraño atopar nelas xogos, bromas e enredos,
aspectos miúdos da vida, dos que tamén se podía tirar unha ensinanza. “Por que
un camelo ten o rabo pequeno?”, pregúntanse, por exemplo, os talmudistas. Ou
ben: “Que debería facerse cun ovo que a pita puxo durante un día de festa
sagrada?”. Ou “que ocorre cando un rato entra nunha casa, que xa foi expurgada
de pan leudado antes da festa do Pésaj (a que conmemora a saída de Exipto), cun
anaquiño de pastel no bico? E se despois ves un rato que sae da casa cun botín
parecido, como saberás se é o mesmo rato ou o mesmo pastel?”.
 |
| Festa do Pésaj |
A palabra escrita nunca foi, na cultura
xudía un privilexio dos ricos e sempre vinculou os seus membros desde unha
idade moi temperá. De cada rapaz, agardábase que asistise á escola entre os
tres e os trece anos. O xudaísmo, dinnos os Oz, non considera os nenos
adorábeis como seres inocentes, tal e como ás veces se observa no cristianismo,
senón agradábeis cando recitan e xogan cos textos, cando mostran as súas
habilidades coa palabra. A inocencia, tal e como a entenderían os cristiáns,
equivale a ignorancia, e os xudeus nunca farían loa da ignorancia, senón o
contrario.
 |
| Fania Oz-Salzberger |
Desde
moi antigo, en moitos países onde había xudeus, era natural que as nais
enviasen ao neno á escola con algunha galdrumada ou pastel ou ben con améndoas
ou pasas, para que a primeira letra que o infante lía por si mesmo, a
primeirísima palabra no primeirísimo libro, viñese rematada por un doce, de
maneira que, din os autores, “tiña que saber como unha delicia”.
 |
| Doces xudeus |
Medo á disgregación e complexo
de culpa
A
maiores desta visión positiva, sen dúbida, podemos pensar que a forma de
instruír desde moi cedo, desde que o neno comeza aos dous anos a entender as
palabras e desde os tres cando comeza a lelas, é dicir practicamente desde o
destete, e cunha especial pedagoxía gastronómica, deriva do medo dos xudeus a
perder a súa relixión e cultura, a diluírse dentro de sociedades nas que eles
eran habitualmente minoría. Trátase do medo “a que se afogue a chama da memoria
colectiva”, en palabras de Amos e Fania Oz. Ese “nárralle aos teus fillos”
bíblico é ante todo un modo de imbuír na mente das criaturas o seu “destino
xudeu”. O seu lado escuro significa: converte os teus fillos en portadores
dunha antiga maldición, a de ser perseguidos, ou cando menos en portadores
dunha historia triste.
Unha
das consecuencias de todo isto atoparíase na característica ansiedade que
manifestan os xudeus. A familia xudía
(termo moitas veces identificado na Biblia coa nación) asociase así, desde hai séculos, co complexo de culpa.
Chegados
aquí, só podemos dicir que a propia lectura deste libro nos incita igualmente a
poñer sobre a mesa as nosas propias preguntas, a poder ser acompañándoas dalgún
doce.
MANUEL VEIGA TABOADA